Inhoud

Cognitieve gedragstherapie bij seksuele disfuncties van vrouwen en mannen: een overzicht

4 februari 2015

Nederlands English

Samenvatting

In dit artikel beschrijven we de stand van zaken op het gebied van de behandeling van vrouwelijke en mannelijke seksuele disfuncties met behulp van interventies uit de cognitieve gedragstherapie. De ontwikkeling in de theorievorming wordt besproken, waarbij specifieke leerprocessen als habituatie, klassieke en operante conditionering besproken worden. Ook worden cognitieve determinanten van seksueel gedrag en seksuele opwinding behandeld, in het bijzonder de relatie tussen angst en negatieve stemming en seksuele opwinding, prestatiedruk, en de effecten van aandachtsafleiding en zelfgerichte aandacht. Vervolgens beschrijven we gedragstherapeutische en cognitieve interventies en aandachtspunten bij de assessment ter voorbereiding daarop. De seksuele disfuncties bij vrouwen en mannen worden afzonderlijk besproken, waarbij we beschikbare wetenschappelijke evidentie weergeven en bij sommige disfuncties constateren dat deze nog grotendeels ontbreekt. We besluiten met de vaststelling dat in de afgelopen decennia meer bekend is geworden over psychologische en biologische determinanten van de diverse disfuncties. Er zijn verschillende vormen van CGT ontwikkeld, waarvan de werkzaamheid bij bepaalde typen disfuncties (erectiestoornis, vrouwelijke orgasmestoornis) in gecontroleerd onderzoek meermalen werd aangetoond.

Lees het volledige artikel als PDF
Print PDF

Literatuur

  • American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and Statistical Manual of mental  disorders (4th Edition, Text Revision). Washington DC: Author.
  • Abrahamson, D.J., Barlow, D.H., Sakheim, D.K., Beck, J.G., & Athanasiou, R. (1985). Effects   of distraction on sexual responding in functional and dysfunctional men. Behavior  Therapy, 16, 503-515.
  • Althof, S.E., Abdo, C.H., Dean, J., Hackett, G., McCabe, M., McMahon, C.G., et.al. (2010).   International Society for Sexual Medicine's guidelines for the diagnosis and treatment of premature ejaculation. Journal of Sexual Medicine, 7, 2947-2969.
  • Asirdas, S., & Beech, H.R. (1975). The behavioural treatment of sexual inadequacy. Journal of Psychosomatic Research, 19, 345-353.
  • Aubin,  S.,  Heiman,  J.R.,  Berger,  R.E.,  Murallo,  A.V.,  &  Yung-Wen,  L.  (2009).  Comparing   Sildenafil alone vs. Sildenafil plus brief couple sex therapy on erectile dysfunction  and couples' sexual and marital quality of life: a pilot study. Journal of Sex & Marital  Therapy, 35, 122-143.
  • Bancroft, J., & Graham, C.A. (2011). The varied nature of women's sexuality: Unresolved   issues and a theoretical approach. Hormones and Behavior, 59, 717-729.
  • Barlow,  D.H.  (1986).  Causes  of  sexual  dysfunction:  The  role  of  anxiety  and  cognitive   interference. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 54, 140-148.
  • Barlow, D.H., Sakheim, D.K., & Beck, J.G. (1983). Anxiety increases sexual arousal. Journal of Abnormal Psychology, 92, 49-54.
  • Basson, R. (2000). The female sexual response: A different model. Journal of Sex & Marital Therapy, 26, 51-65.
  • Beck, J.G., Barlow, D.H., & Sakheim, D.K. (1983). The effects of attentional focus and partner arousal on sexual responding in functional and dysfunctional men. Behaviour  Research and Therapy, 21, 1-8.
  • Beck, J.G., & Bozman, A.W. (1995). Gender differences in sexual desire: The effects of   anger and anxiety. Archives of Sexual Behavior, 24, 595-612.
  • Beggs, V.E., Calhoun, K.S., & Wolchik, S.A. (1987). Sexual anxiety and female sexual arousal: A comparison of arousal during sexual anxiety stimuli and sexual pleasure stimuli. Archives of Sexual Behavior, 16, 311-319.
  • Binik, Y.M. (2010). The DSM diagnostic criteria for dyspareunia. Archives of Sexual Behavior, 39, 292-303.
  • Binik, Y.M., & Meana, M. (2009). The future of sex therapy: Specialization or marginalization? Archives of Sexual Behavior, 38, 1016-1027.
  • Bögels,  S.,  &  Oppen,  P.  van  (2011).  Specifieke  aspecten  van  cognitieve  therapie.  In  S.  
  • Bögels  &  P.  van  Oppen  (Eds.), Cognitieve  therapie:  Theorie  en  praktijk  (pp.  59-85).   Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
  • Both,  S.,  Laan,  E.,  &  Everaerd,  W.  (2011).  Focusing 'hot'  or  focusing 'cool':  Attentional   mechanisms in sexual arousal in men and women. Journal of Sexual Medicine, 8,   167-179.
  • Both, S., Laan, E., & Weijmar Schultz, W.W. (2010). Disorders in sexual desire and sexual   arousal in women, a 2010 state of the art. Journal of Psychosomatic Obstetrics and  Gynaecology, 31, 207-218.
  • Both, S., Spiering, M., Laan, E., Belcome, S., Heuvel, B. van den, & Everaerd, W. (2008).   Unconscious classical conditioning of sexual arousal: Evidence for the conditioning  of female genital arousal to subliminally presented sexual stimuli. Journal of Sexual  Medicine, 5, 100-109.
  • Brauer, M., Kuile, M.M. ter, Janssen, S.A., & Laan, E. (2007). The effect of pain-related fear   on sexual arousal in women with superficial dyspareunia. European Journal of Pain,  11, 788-798.
  • Brotto, L.A. (2010). The DSM diagnostic criteria for hypoactive sexual desire disorder in   women. Archives of Sexual Behavior, 39, 221-239.
  • Carani, C., Bancroft, J., Del Rio, G., Granata, A.R., Facchinetti, F., & Marrama, P. (1990).   The endocrine effects of visual erotic stimuli in normal men. Psychoneuroendocrinology, 15, 207-216.
  • Chivers, M.L., Seto, M.C., Lalumiere, M.L., Laan, E., & Grimbos, T. (2010). Agreement of   self-reported and genital measures of sexual arousal in men and women: A metaanalysis. Archives of Sexual Behavior, 39, 5-56.
  • De  Boer,  B.J.  (2004). Erectile  dysfunction  in  primary  care:  The  ENIGMA  study  [proefschrift]. Universiteit Utrecht.
  • Dekker,  J.,  &  Everaerd,  W.  (1989).  Psychological  determinants  of  sexual  arousal:  A   review. Behaviour Research and Therapy, 27, 353-364.
  • Everaerd, W. (1988). Commentary on sex research: Sex as an emotion. Journal of Psychology & Human Sexuality, 1, 3-15.
  • Everaerd, W., & Dekker, J. (1985). Treatment of male sexual dysfunction: Sex therapy   compared with systematic desensitization and rational emotive therapy. Behaviour  Research and Therapy, 23, 13-25.
  • Everaerd, W., Dekker, J., Dronkers, J., Rhee, K. van der, Staffeleu, J., & Wiselius, G. (1982).   Treatment  of  homosexual  and  heterosexual  sexual  dysfunction  in  male-only  groups of mixed sexual orientation. Archives of Sexual Behavior, 11, 1-10.
  • Geer, J.H., & Fuhr, R. (1976). Cognitive factors in sexual arousal: The role of distraction.   Journal of Consulting and Clinical Psychology, 44, 238-243.
  • Golden, J. S., Price, S., Heinrich, A.G., & Lobitz, W.C. (1978). Group vs. couple treatment of   sexual dysfunctions. Archives of Sexual Behavior, 7, 593-602.
  • Graham, C.A. (2010). The DSM diagnostic criteria for female sexual arousal disorder.   Archives of Sexual Behavior, 39, 240-255.
  • Hawton, K., & Catalan, J. (1986). Prognostic factors in sex therapy. Behaviour Research  and Therapy, 24, 377-385.
  • Hoon, P.W., Wincze, J.P., & Hoon, E.F. (1977). A test of reciprocal inhibition: Are anxiety   and sexual arousal in women mutually inhibitory? Journal of Abnormal Psychology,  86, 65-74.
  • Hurlbert, D.F., & Apt, C. (1995). The coital alignment technique and directed masturbation: A comparative study on female orgasm. Journal of Sex & Marital Therapy, 21,   21-29.
  • Janssen, E. (2011). Sexual arousal in men: A review and conceptual analysis. Hormones  and Behavior, 59, 708-716.
  • Janssen,  E.,  Everaerd,  W.,  Spiering,  M.,  &  Janssen,  J.  (2000).  Automatic  processes  and   the appraisal of sexual stimuli: Toward an information processing model of sexual  arousal. The Journal of Sex Research, 37, 8-23.
  • Kaplan, H.S. (1979). Disorders of sexual desire. New York: Brunner/Mazel.
  • Kedde, H., & Haas, S. de (2006). Problemen met het seksueel functioneren. In F. Bakker & I. Vanwesenbeeck (Eds.), Seksuele Gezondheid in Nederland 2006 (pp. 123-137).   Delft: Eburon.
  • Klaassen, M., & Ter Kuile, M.M. (2009). Development and initial validation of the vaginal penetration cognition questionnaire (VPCQ) in a sample of women with vaginismus and dyspareunia. Journal of Sexual Medicine, 6, 1617-1627.
  • Knegtering, H., Bruggeman, R., Castelein, S., & Wiersma, D. (2007). Antipsychotica en   seksueel  functioneren  bij  mensen  met  psychosen. Tijdschrift  voor  Psychiatrie,  49,   733-742.
  • Knegtering, H., Bosch, R. van den, Castelein, S., Bruggeman, R., Sytema, S., & Os, J. van   (2008). Are sexual side effects of prolactin-raising antipsychotics reducible to serum  prolactin? Psychoneuroendocrinology, 33, 711-717.
  • Kockott, G., Dittmar, F., & Nusselt, L. (1975). Systematic desensitization of erectile impotence: A controlled study. Archives of Sexual Behavior, 4, 493-500.
  • Koukounas, E., & Over, R. (2001). Habituation of male sexual arousal: Effects of attentional focus. Biological Psychology, 58, 49-64.
  • Kuile,  M.M.  ter,  Both,  S.,  &  Lankveld,  J.  van  (2010).  Cognitive  behavioral  therapy  for   sexual dysfunctions in women. Psychiatric Clinics of North America, 33, 595-610.
  • Kuile, M.M. ter, Both, S., & Uden, J. van (2010). The effects of experimentally-induced   sad and happy mood on sexual arousal in sexually healthy women. Journal of Sexual Medicine, 7, 1177-1184.
  • Kuile, M.M. ter, Brauer, M., & Laan, E. (2006). The Female Sexual Function Index (FSFI)   and  the  Female  Sexual  Distress  Scale  (FSDS):  Psychometric  properties  within  a  Dutch population. Journal of Sex & Marital Therapy, 32, 289-304.
  • Kuile, M.M. ter, Bulte, I., Weijenborg, P.T., Beekman, A., Melles, R., & Onghena, P. (2009).   Therapist-aided exposure for women with lifelong vaginismus: A replicated singlecase design. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 77, 149-159.
  • Kuile, M.M. ter, & Melles, R. (2010). Vaginisme. In J.J.D.M. van Lankveld, P. Leusink &   M. M. ter Kuile (Eds.), Seksuele disfuncties: Diagnostiek en behandeling (pp. 107-121).   Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
  • Kuile, M.M. ter,  Lankveld, J.J. van, Kalkhoven, P., & Egmond, M. van (1999). The Golombok Rust Inventory of Sexual Satisfaction (GRISS): Psychometric properties within a  Dutch population. Journal of Sex & Marital Therapy, 25, 59-71.
  • Laan,  E.,  &  Both,  S.  (2010).  Orgasmestoornissen  bij  vrouwen.  In  J.  van  Lankveld,   P. Leusink & M. Ter Kuile (Eds.), Seksuele disfuncties: Diagnostiek en behandeling (pp.   61-75). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
  • Laan, E., & Everaerd, W. (1995). Habituation of female sexual arousal to slides and film.   Archives of Sexual Behavior, 24, 517-541.
  • Laan, E., Everaerd, W., & Both, S. (2005). Female sexual arousal disorders. In R. Balon &   R. T. Segraves (Eds.), Handbook of Sexual Dysfunctions (pp. 123-154). New York: Marcel   Dekker Inc.
  • Laan, E., Everaerd, W., Van Aanhold, M.T., & Rebel, M. (1993). Performance demand and   sexual arousal in women. Behaviour Research and Therapy, 31, 25-35.
  • Lalumière,  M.L.,  &  Quinsey,  V.L.  (1998).  Pavlovian  conditioning  of  sexual  interests  in   human males. Archives of Sexual Behavior, 27, 241-252.
  • Langevin, R., & Martin, M. (1975). Can erotic response be classically conditioned? Behavior Therapy, 6, 350-355.
  • Lazarus,  A.  (1963).  The  treatment  of  chronic  frigidity  by  systematic  desensitization.   Journal of Nervous and Mental Disease, 136, 272-278.
  • Letourneau, E.J., & O'Donohue, W. (1997). Classical conditioning of female sexual arousal. Archives of Sexual Behavior, 26, 63-78.
  • Lankveld, J. van, & Bergh, S. (2008). The interaction of state and trait aspects of self focused attention affects genital, but not subjective, sexual arousal in sexually functional women. Behaviour Research and Therapy, 46, 514-528.
  • Lankveld, J. van, & Broomans, E. (2011). Cognitieve therapie bij seksuele disfuncties. In   S. Bögels & P. van Oppen (Eds.), Cognitieve therapie:Theorie en praktijk (2e, geheel  herziene druk) (pp. 391-424). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
  • Lankveld, J. van, Everaerd, W., & Grotjohann, Y. (2001). Cognitive-behavioral bibliotherapy  for  sexual  dysfunctions  in  heterosexual  couples:  A  randomized  waiting-list  controlled clinical trial in the Netherlands. The Journal of Sex Research, 38, 51-67.
  • Lankveld, J. van, Geijen, W.E., & Sykora, H. (2008). The sexual self-consciousness scale:   psychometric properties. Archives of Sexual Behavior, 37, 925-933.
  • Lankveld, J. van, Granot, M., Weijmar Schultz, W.C., Binik, Y.M., Wesselmann, U., Pukall,   C.F., et.al. (2010). Women's sexual pain disorders. Journal of Sexual Medicine, 7, 615-631.
  • Lankveld, J. van, Leusink, P., & Kuile, M.M. ter (2010). Seksuele disfuncties: Diagnostiek  en behandeling. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
  • Lankveld, J. van, Leusink, P., Diest, S. van, Gijs, L., & Slob, A.K. (2009). Internet-based   brief  sex  therapy  for  heterosexual  men  with  sexual  dysfunctions:  A  randomized  controlled pilot trial. Journal of Sexual Medicine, 6, 2224-2236.
  • Lankveld, J. van, & Meuleman, E. (2010). Verminderd seksueel verlangen bij mannen.   In  J.  J.D.M.  van  Lankveld,  P.  Leusink  &  M.M.  ter  Kuile  (Eds.), Seksuele  disfuncties:  Diagnostiek en behandeling (pp. 123-139). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
  • Lankveld, J. van, & Hout, M.A. van den (2004). Increasing neutral distraction inhibits   genital but not subjective sexual arousal of sexually functional and dysfunctional  men. Archives of Sexual Behavior, 33, 549-558.
  • Lankveld, J. van, Hout, M.A. van den, & Schouten, E.G. (2004). The effects of self-focused   attention,  performance  demand,  and  dispositional  sexual  self-consciousness  on  sexual arousal of sexually functional and dysfunctional men. Behaviour Research  and Therapy, 42, 915-935.
  • Leusink, P.M., & Beekman, A. (2010). Erectiele disfunctie. In J. van Lankveld, P. Leusink   & M. ter Kuile (Eds.), Seksuele disfuncties: Diagnostiek en behandeling (pp. 141-156).   Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
  • LoPiccolo, J., & Lobitz, W.C. (1972). The role of masturbation in the treatment of orgasmic   dysfunction. Archives of Sexual Behavior, 2, 163-171.
  • Lunsen, R.H. van, & Moorst, B. van (2010). Diagnostiek. In J. van Lankveld, P. Leusink &   M. ter Kuile (Eds.), Seksuele disfuncties: Diagnostiek en behandeling (pp. 23-40). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
  • Masters, W.H., & Johnson, V.E. (1966). Human sexual response. Oxford, England: Little,   Brown.
  • Masters, W.H., & Johnson, V.E. (1970). Sexuele stoornissen bij man en vrouw. Amsterdam   - Brussel: Paris - Manteau.
  • Mathews, A., Bancroft, J., Whitehead, A., Hackmann, A., Julier, D., Bancroft, J., e.a. (1976).   The behavioural treatment of sexual inadequacy: A comparative study. Behaviour  Research and Therapy, 14, 427-436.
  • McCarthy,  B.W.  (1989).  Cognitive-behavioral  strategies  and  techniques  in  the  treatment of early ejaculation. In S.R. Leiblum & R.C. Rosen (Eds.), Principles and practice  of sex therapy: Update for the 1990s. New York: Guilford Press.
  • McMullen, S., & Rosen, R.C. (1979). Self-administered masturbation training in the treatment of primary orgasmic dysfunction. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 47, 912-918.
  • Melnik, T., Soares, B.G., & Nasselo, A.G. (2007). Psychosocial interventions for erectile   dysfunction. Cochrane Database of Systematic Reviews, CD004825.
  • Meston, C.M. (2006). The effects of state and trait self-focused attention on sexual arousal in sexually functional and dysfunctional women. Behaviour Research and Therapy, 44, 515-532.
  • Meston, C.M., & Buss, D.M. (2007). Why humans have sex. Archives of Sexual Behavior,  36, 477-507.
  • Meston, C.M., Hull, E., Levin, R.J., & Sipski, M. (2004). Disorders of orgasm in women.   Journal of Sexual Medicine, 1, 66-68.
  • Meuwissen, I., & Over, R. (1990). Habituation and dishabituation of female sexual arousal. Behaviour Research and Therapy, 28, 217-226.
  • Middleton, L.S., Kuffel, S.W., & Heiman, J.R. (2008). Effects of experimentally adopted   sexual  schemas  on  vaginal  response  and  subjective  sexual  arousal:  A  comparison  between  women  with  sexual  arousal  disorder  and  sexually  healthy  women.   Archives of Sexual Behavior, 37, 950-961.
  • Munjack, D.J., Schlaks, A., Sanchez, V.C., Usigli, R., Zulueta, A., & Leonard, M. (1984). Rational-emotive therapy in the treatment of erectile failure: An initial study. Journal of  Sex & Marital Therapy, 10, 170-175.
  • Nobre,  P.J.,  &  Pinto-Gouveia,  J.  (2009).  Cognitive  schemas  associated  with  negative   sexual events: A comparison of men and women with and without sexual dysfunction. Archives of Sexual Behavior, 38, 842-851.
  • Nurnberg, H.G., Hensley, P.L., Gelenberg, A.J., Fava, M., Lauriello, J., & Paine, S. (2003).   Treatment of antidepressant-associated sexual dysfunction with sildenafil: A randomized controlled trial. Journal of the American Medical Association, 289, 56-64.
  • O'Donohue, W., & Geer, J. H. (1985). The habituation of sexual arousal. Archives of Sexual  Behavior, 14, 233-246.
  • O'Donohue, W., & Plaud, J.J. (1991). The long-term habituation of sexual arousal in the   human male. Journal of Behavior Therapy & Experimental Psychiatry, 22, 87-96.
  • Price, S.C., Reynolds, B.S., Cohen, B.D., Anderson, A.J., & Schochet, B.V. (1981). Group treatment of erectile by dysfunction for men without partners: A controlled evaluation.   Archives of Sexual Behavior, 10, 253-268.
  • Rachman, S. (1959). The treatment of anxiety and phobic reactions by systematic desensitization psychotherapy. Journal of Abnormal and Social Psychology, 58, 259-263.
  • Rachman, S., & Hodgson, R.J. (1968). Experimentally-induced 'sexual fetishism': Replication and development. Psychological Research, 18, 25-27.
  • Ramakers,  M.,  &  ter  Kuile,  M.M.  (2010).  Oppervlakkige  dyspareunie  bij  vrouwen.  In   J. van Lankveld, P. Leusink & M. Ter Kuile (Eds.), Seksuele disfuncties: Diagnostiek en  behandeling (pp. 77-106). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
  • Reynolds, B.S. (1980). Biofeedback and facilitation of erection in men with erectile dysfunction. Archives of Sexual Behavior, 9, 101-113.
  • Rosen, R.C., Riley, A., Wagner, G., Osterloh, I. H., Kirkpatrick, J., & Mishra, A. (1997). The   International Index of Erectile Function (IIEF): A multidimensional scale for assessment of erectile dysfunction. Urology, 49, 822-830.
  • Rowland, D., McMahon, C.G., Abdo, C., Chen, J., Jannini, E., Waldinger, M.D., et al. (2010).   Disorders of orgasm and ejaculation in men. Journal of Sexual Medicine, 7, 1668-1686.
  • Sakheim, D.K., Barlow, D.H., Beck, J.G., & Abrahamson, D.J. (1984). The effect of an increased awareness of erectile cues on sexual arousal. Behaviour Research and Therapy,  22, 151-158.
  • Salemink, E., &  Lankveld, J.J.van (2006). The effects of increasing neutral distraction on   sexual responding in women with and without sexual problems. Archives of Sexual   Behavior, 35, 179-190.
  • Sarwer, D.B., & Durlak, J.A. (1997). A field trial of the effectiveness of behavioral treat ment for sexual dysfunctions. Journal of Sex & Marital Therapy, 23, 87-97. Segraves,  K.B.,  &  Segraves,  R.T.  (1991).  Hypoactive  sexual  desire  disorder:  prevalence   and comorbidity in 906 subjects. Journal of Sex & Marital Therapy, 17, 55-58.
  • Shaefer, H.H., & Colgan, A.H. (1977). The effect of pornography on penile tumescence as   a function of reinforcement and novelty. Behavior Therapy, 8, 938-946.
  • Smith, D., & Over, R. (1990). Enhancement of fantasy-induced sexual arousal in men   through training in sexual imagery. Archives of Sexual Behavior, 19, 477-489.
  • Spano, L., & Lamont, J.A. (1975). Dyspareunia: A symptom of female sexual dysfunction.   Canadian Nurse, 71, 22-25.
  • Strassberg, D.S., Mahoney, J.M., Schaugaard, M., & Hale, V. E. (1990). The role of anxiety   in premature ejaculation: A psychophysiological model. Archives of Sexual Behavior,  19, 251-257.
  • Vroege, J.A. (2003). De Vragenlijst voor het signaleren van Seksuele Dysfuncties (VSD):  Bruikbaarheid in de klinische praktijk. Delft: Eburon.
  • Waldinger, M., & Lankveld, J.J.D.M. van (2010). Vroegtijdige zaadlozing. In J.J.D.M. van   Lankveld,  P.  Leusink  &  M.  M.  ter  Kuile  (Eds.), Seksuele  disfuncties:  Diagnostiek  en  behandeling (pp. 157-175). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
  • Wierman, M.E., Nappi, R.E., Avis, N., Davis, S.R., Labrie, F., Rosner, W., et al. (2010). Endocrine aspects of women's sexual function. Journal of Sexual Medicine, 7, 561-585.
  • Wolchik, S.A., Beggs, V.E., Wincze, J.P., Sakheim, D.K., Barlow, D.H., & Mavissakalian, M.   (1980). The effect of emotional arousal on subsequent sexual arousal in men. Journal  of Abnormal Psychology, 89, 595-598.
  • Wolpe, J. (1973). The Practice of Behavior Therapy. New York: Pergamon Press.
  • Yulis, S. (1976). Generalization of therapeutic gain in the treatment of premature ejaculation. Behavior Therapy, 7, 355-358.
  • Zitzmann, M., Faber, S., & Nieschlag, E. (2006). Association of specific symptoms and   metabolic risks with serum testosterone in older men. The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, 91, 4335-4343.

© 2009-2024 Uitgeverij Boom Amsterdam


De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:


Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.

Jaargang 57, nr. 3, sept 2024

Inloggen VGCt en VVGT

Leden van de VGCt en de VVGT loggen in via de site van hun vereniging. Als u op die site bent ingelogd als lid, vindt u daar een button naar het Tijdschrift voor Gedragstherapie.

English

Behavioral Therapy: Journal for Behavioral Therapy and Cognitive Therapy ISSN 0167-7454

Information in English can be found here.

Boeken