Het boek is bij uitstek geschikt voor cognitief gedragstherapeutisch werkers, voor hulpverleners werkzaam op klinische afdelingen en in settings voor langdurig verblijf, en ook voor mensen die niet zo thuis zijn in het CGT-gedachtegoed. In deel I wordt het CT-R-model beschreven en uitgelegd aan de hand van praktische voorbeelden. Daarna komen in deel II strategieën en interventies aan bod voor specifieke problemen (zoals negatieve symptomen, hallucinaties en middelengebruik). Deel III gaat dieper in op specifieke settings (bijvoorbeeld ambulant of klinisch) en toepassingen (bijvoorbeeld individuele of groepstherapie). Vanwege de vele herhalingen, met name in de hoofdstukken van deel II en III, is het geen boek om in één ruk van voor naar achter te lezen. Het is goed om het eerste deel met de basis te lezen en daarna de specifieke toepassingen voor de eigen setting of doelgroep. Het belangrijkste werkdocument hierbij is de 'herstelkaart'. Die bevat de kernelementen van CT-R en geeft steeds de input voor het actieplan. Het is een zich ontwikkelend document dat richting geeft aan positief handelen. Ook voor teams is dit een bruikbaar werkdocument, dat goed zou passen binnen een resourcegroepbenadering, bijvoorbeeld RACT (Tjaden et al., 2021).

CT-R is gericht op mensen met ernstige psychische problemen die in een zogenaamde 'patiëntmodus' kunnen belanden en negatieve kernovertuigingen ontwikkelen. CT-R heeft als doel het stimuleren van een 'adaptieve' modus, de modus van 'op je best zijn'. De behandelaar doet dit door samen te werken, zodat mensen hun missie in het leven kunnen ontwikkelen en verwerkelijken. Om toegang te krijgen tot de adaptieve modus zet de behandelaar vaak activiteiten in die niet lijken op traditionele CGT. Het maken van contact en zoeken naar verbinding is hierin belangrijk, omdat dit de adaptieve modus stimuleert. Er wordt veel expliciete aandacht gegeven aan de therapeutische relatie, die in dit kader naadloos aansluit bij de presentiebenadering (Baart, 2011) en bij de kenmerken van de herstelondersteunende zorgverlener (zie bijvoorbeeld Boevink et al., 2009). In vervolgstappen helpt de behandelaar mensen aspiraties (sterke, betekenisvolle, motiverende verlangens) aan het licht te brengen en deze om te zetten in dagelijks positief handelen. Door mensen conclusies te laten trekken over wat ze ervaren hebben en hun veerkracht te vergroten voor omgaan met problemen (gevoel van empowerment, 'veerkrachtovertuigingen') wordt de adaptieve modus ten slotte versterkt.

In veel opzichten lijkt CT-R op de individuele rehabilitatiebenadering (IRB; Anthony et al., 2002; voor meer informatie over IRB, zie https://r92.nl/de-irb). Maar terwijl IRB uitgaat van rollen en doelen, stelt CT-R aspiraties centraal. Ook gaat CT-R veel meer over een houding en een visie dan over concrete technieken. Cognitieve therapie (CT) komt om de hoek kijken bij de theoretische onderbouwing: de kracht van positieve overtuigingen voor het bevorderen van herstel en de rol van negatieve en/of defaitistische overtuigingen bij het vastlopen. Het concept van herstel (Anthony, 1993), het cognitieve model en de theorie van modi (Beck, 1996) vormen de verbindende theoretische kaart. Het is een synthese van elementen uit diverse stromingen, bijvoorbeeld elementen uit ACT, CGTp, oplossingsgerichte therapie en experientieel leren. CT-R is in klinische (RCT) en implementatiestudies onderzocht in uiteenlopende settings (ggz, forensisch, verpleeghuis, enzovoort). De RCT laat zien dat poliklinische CT-R gemiddeld grote positieve effecten heeft op functioneren, en op negatieve en positieve symptomen, in vergelijking met standaardzorg (vergelijkbaar met FACT-zorg, maar dan zonder psychologische behandeling) (Grant et al., 2012). Vanuit de implementatiestudies worden positieve uitkomsten genoemd op dimensies van herstel en op het inzetten van dwang- en drangmaatregelen.

CT-R is in mijn ogen niet iets heel nieuws of ingewikkelds (zeker niet voor mensen die getraind zijn in bijvoorbeeld CGTp, ART, ACT of positieve psychologie). Bij CT-R gaat het vooral om het verbinden en integreren van verschillende bewezen effectieve en gangbare praktijken. Het meest vernieuwend vind ik het verbinden van herstelgerichte hulpverlening met cognitieve therapie. Elementen van CT duiken op (bijvoorbeeld gedragsactivatie, gedragsexperimenten, socratische dialoog, gedachten uitdagen en ketenanalyse), maar vooral de basis van CT geeft de benadering een stevig CGT-fundament. Verschil met traditionele CT is dat CT-R meer uitgaat van impliciet leren. Een ander verschil is dat het cognitieve model wordt uitgebreid met positieve overtuigingen. Impliciet zijn allerlei C(G)T-elementen te herkennen (bijvoorbeeld FA en contraconditioneren), maar mooi is dat dit alles niet zo expliciet benoemd wordt, waardoor het verhaal niet technisch wordt en heel toegankelijk blijft. Anderzijds zouden critici ook kunnen vinden dat het boek te weinig 'echte' CT bevat.

Op 3 november 2021 verscheen er in de Volkskrant een mooi artikel over Beck, waarin onder andere zijn pragmatische kant beschreven werd. In de praktische en toepassingsgerichte focus van dit boek zit ook wel een minpunt: door veel elementen in stroomschema's en stappenplannen te vatten, wordt het soms wat kunstmatig. Het boek is toegankelijk geschreven met veel voorbeelden, maar soms wel erg basaal. Dat maakt het voor CGT'ers met veel kennis over herstelgerichte benaderingen mogelijk een minder interessant boek om te lezen. En dat is jammer. Verschillende voorjaarsworkshops en bijdragen op het NJC van de afgelopen jaren lieten al zien dat het thema 'herstel' leeft binnen de VGCt. Door CT-R worden abstracte principes van welbevinden en herstel concreet gemaakt. CT-R helpt hulpverleners om herstelgericht te werken en daarbij juist ook hun eigen vakkennis (CGT) in te zetten. In dit licht is het boek een aanrader voor alle VGCt-leden.

© 2009-2024 Uitgeverij Boom Amsterdam

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.